"Οι γυναίκες Επιστρέφουν’’ - η ομιλία της Θεοδώρας Παυλίδου με την ευκαιρία της παράδοσης του αρχείου της γυναικείας αντικατοχικής ομάδας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Την Τετάρτη 22 Νοεμβρίου 2017, στην Αίθουσα Τελετών στη Νέα Πανεπιστημιούπολη, ηγετικά μέλη της τότε επιτροπής θα μοιραστηκαν με προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές και φοιτήτριες τις μνήμες τους από την ιστορία της Κίνησης «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν», με την ευκαιρία της παράδοσης του αρχείου της γυναικείας αντικατοχικής ομάδας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Κατά αγαθή συγκυρία, ήταν και η τριακοστή επέτειος από την πορεία στον Άγιο Παύλο (22 Νοεμβρίου 1987). Μια ευκαιρία για να συζητήσουμε πώς τα οράματα κι οι αγώνες μιας διαφορετικής εποχής γίνονται και «επισήμως» ιστορία…"

"Ευχαριστώ τον κ. Παπαπολυβίου για την πρόσκληση. 

Δεν ήμουν στη συντονιστική επιτροπή της κίνησης ‘’Οι γυναίκες Επιστρέφουν’’,   γι αυτό θα μεταφέρω πώς έβλεπα τα πράγματα ως συμμετέχουσα και με  την ιδιότητα μου τότε ως δημοσιογράφου που κάλυψα όλες τις πορείες. Δεν ξέρω πώς επιλέχθηκα ή αν ήταν εξαιτίας της δημοσιογραφικής μου ιδιότητας που μου πρότειναν τότε να μπω σε μια μικρή ομάδα 50 γυναικών που θα έμπαιναν μυστικά  στα κατεχόμενα. Στη συνέχεια έγινε πιο ανοικτή πρόσκληση και ο αριθμός αυξήθηκε. Θυμούμαι ότι όταν πλησίαζε η ημέρα της πορείας, προσπαθούσα να τακτοποιήσω τα προσωπικά μου πράγματα, διότι νιώθαμε ότι ήταν κάτι σοβαρό και ότι δεν ξέραμε αν θα γυρίζαμε πίσω.   Αυτό δεν το λέω για να παριστάνω την ηρωίδα, αλλά ως μαρτυρία για το πώς νιώθαμε εκείνες τις μέρες.

Στην πρώτη  πορεία στον  Αρωνα θυμάμαι ότι παρόλο  που δεν μπορέσαμε να μπούμε  στην κατεχόμενη γη, δεν είχαμε το αίσθημα της αποτυχίας. Αντίθετα ήταν καθολικό το αίσθημα ότι εκφράσαμε μια επιθυμία  πολύ δυνατή και καθαρή, την επιθυμία του πρόσφυγα για επιστροφή στο σπίτι του. Η  κίνηση συνέλαβε σωστά  την ανάγκη που ένιωθε  ο κόσμος να κάνει κάτι για το πρόβλημα του, να αρθεί η αδικία που ένιωθαν ότι έγινε σε βάρος τους, να δείξει στον  έξω κόσμο ότι δεν βολεύτηκε και ότι θέλει  να γυρίσει στο σπίτι του.

Αυτή η πρώτη πορεία επίσης ξεγύμνωσε στα μάτια μας τις κομματικές ηγεσίες. Δεν ήθελαν τον λαό να συμμετέχει σε έναν ουσιαστικό αγώνα. Και δεν ήθελαν κάτι που δεν έλεγχαν οι ίδιες. Είχαν ουσιαστικά φοβηθεί αυτή την κίνηση που ερχόταν από τα κάτω και εξέφραζε το λαϊκό αίσθημα για αποκατάσταση του δικαίου.

Στη δεύτερη πορεία, στον Άγιο Παύλο, που έγινε τον ίδιο χρόνο, τον Νοέμβριο, ήταν η πρώτη φορά που μπαίναμε στην κατεχόμενη γη και  αντικρίζαμε Τούρκους στρατιώτες. Υπήρξε μια αναμέτρηση βλεμμάτων και νομίζω ότι αυτό που γράψαμε τότε στην εφημερίδα ήταν πολύ αληθινό. Ήμασταν άοπλες αλλά πιο δυνατές. Αυτό έδειξε και ο διάλογος της Χέλεν Σωτηρίου με τον Τούρκο αξιωματικό που προβλήθηκε από όλα τα μέσα. Και αυτή η πορεία πέτυχε πολλά. Είχαμε καταφέρει να μπούμε στα κατεχόμενα και να δείξουμε ποιος μας εμποδίζει να επιστρέψουμε στα σπίτια μας. Γινόταν ξανά δηλαδή το Κυπριακό  πρόβλημα κατοχής, προσφυγιάς, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που πήγαινε να ξεχαστεί μέσα στις παλινδρομήσεις των διαπραγματεύσεων.

Το άλλο σημαντικό ήταν η δύναμη και η επιρροή που ασκούσε πια η κίνηση στις γυναίκες, αλλά γενικότερα στον κόσμο. Ήταν φανερό ότι δεν επρόκειτο για ανώριμες και ανεύθυνες γυναίκες, αλλά για γυναίκες που ήξεραν να σχεδιάζουν, να διοργανώνουν και να φέρουν εις πέρας με σοβαρότητα πολιτικές δράσεις, από τις οποίες απόρρεαν πολιτικά κέρδη. Η κίνηση απέδειξε επίσης ότι ήταν ανεξάρτητη και ότι είχε συσπειρώσει γυναίκες όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων .

Η κίνηση γινόταν επικίνδυνη για κάποιους αλλά δεν τολμούσαν να την κτυπήσουν ανοικτά και επιστράτευαν διάφορους για να την υπονομεύσουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η δήλωση του προέδρου της Επιτροπής Προσφύγων, διευθυντή τότε λυκείου, ενώπιον 20 καθηγητών, ότι αν πάθαινε τίποτε ο γιος του, που ήταν στρατιώτης, θα έπρεπε οι γυναίκες αυτές να στηθούν στον τοίχο και να εκτελεστούν. Αυτοί που είχαν περιθωριοποιήσει τα πιο δυναμικά σύνολα της κοινωνίας, αυτοί που διοχέτευαν στον κόσμο το αίσθημα της υποταγής στη μοίρα μας ή της αναμονής σωτήρων, έμεναν φανερά εκτεθειμένοι απέναντί μας. Δεν μπορούσαν να μιλούν για αγώνα και να πετάνε πατριωτικά συνθήματα. Πέρα λοιπόν από τη διαφώτιση στο εξωτερικό, οι πορείες δημιουργούσαν έναν προβληματισμό στο εσωτερικό για την ποιότητα των ηγετών μας και για το πού μας οδηγούσανε με τη διγλωσσία τους. 

 Στην τρίτη πορεία που έγινε στις 19 Μαρτίου 1989   στα Λυμπια και στην Αχνα που είχαν και τη μεγαλύτερη συμμετοχή του κόσμου,   εγώ είχα μπει στα λεωφορεία που πήγαιναν στην Αχνα . Αυτό που θυμάμαι χαρακτηριστικά ήταν αυτή η ατμόσφαιρα ενθουσιασμού του απλού κόσμου που φαινόταν να στηρίζει ολόψυχα την προσπάθεια μας και να είναι περήφανος για μας.

Θυμάμαι επίσης ότι μπήκαμε πολύ εύκολα στο χωριό και δεν συναντήσαμε Τούρκους για να μας σταματήσουν. Παρόλα αυτά ακολουθήσαμε το σχέδιο, δεν προχωρήσαμε και μείναμε στην εκκλησία ψάλλοντας τον Ακάθιστο Ύμνο. Ο Ντενκτάς αυτή τη φορά  είχε φέρει άοπλους στρατιώτες και ένα εχθρικό τουρκικό όχλο ως απάντηση στην πορεία.

Τίθονταν λοιπόν νέα ερωτήματα. Θα μπορούσαν να συνεχιστούν με τη μορφή που είχαν; Με ποιο στόχο; Η  κίνηση είχε αποκτήσει μαζικότητα και τεράστια δυναμική χωρίς να έχει μια συγκεκριμένη πολιτική θέση πέρα από την ειρηνική  διεκδίκηση του δικαιώματος της επιστροφής.  

Γυναίκες με συγκεκριμένη πολιτική θέση αποχώρησαν από τη συντονιστική και  διοργάνωσαν τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου πορεία στον Αγιο Κασιανό.

Το ερώτημα που τίθεται νομίζω ακόμα και σήμερα είναι αν θα μπορούσε  η Κίνηση να γίνει καταλύτης πολιτικών εξελίξεων και διεργασιών,   αν θα μπορούσε να μετατραπεί  σε κάτι άλλο. Και με ποιες αρχές λύσης του Κυπριακού; Με ποιο πολιτικό υπόβαθρο; Έχω την αίσθηση ότι και η Κίνηση αντι πάλευε μέσα της  μεταξύ επιστροφής και επανένωσης, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συμβιβασμού.

Για μένα οι πορείες ήταν μια αμφισβήτηση της πορείας που ακολουθούσαμε ως κράτος, μιας πορείας που χαρακτηριζόταν από την κομματικοποίηση και από έλλειψη έμπνευσης και αγωνιστικότητας. Κτυπούσε το καμπανάκι για τον χρόνο που περνούσε και δημιουργούσε τετελεσμένα που θα ήταν δύσκολο να ανατραπούν. Οι ηγεσίες δεν ήθελαν να ακούσουν και δεν αξιοποίησαν αυτές τις φωνές που ήξεραν να διεκδικούν και να κερδίζουν .

Ας σημειωθεί ότι αυτές οι γυναίκες  δεν εξαργύρωσαν ποτέ τη δράση τους, αλλά αντίθετα κάποιες ακολούθησαν ατομικές, αλλά πολύ αξιόλογες   πορείες  –αναφέρομαι στην Νταιάνα που προσέφερε πολλά στην ιστορική έρευνα και την Τιτίνα  που πρόσφερε πολλά στη νομική διεκδίκηση του δικαιώματος της ιδιοκτησίας.

Δεν ξέρω αν σκόπιμα ή όχι αφήσαμε τα χρόνια να περάσουν και να παγιωθούν τετελεσμένα. Σήμερα δεν ασχολούμαστε ως κοινωνία με το πρόβλημα μας, έχουμε κουραστεί, κανένας δεν πείθει κανένα, και λαός και ηγεσία, περιμένουμε τους βαρβάρους ως κάποια  λύση. Από αυτή την άποψη, και ιστορικά, οι πορείες ήταν μια φωτεινή στιγμή στην ιστορία του Κυπριακού μετά το 1974, γιατί εξέφρασε το αληθινό αίσθημα του κόσμου για δικαιοσύνη και συνδύασε με επιτυχία το ρεαλισμό με την αγωνιστικότητα.

Θεοδώρα Παυλίδου

φιλόλογος

Προς δημότες Σωτήρας

Να χαίρεστε το δήμαρχο και το δημοτικό σας συμβούλιο που ομόφωνα αποφάσισαν να λογοκρίνουν την παράσταση του Θοκ στο χωριό σας. Να χαίρεστε το λεβέντη δήμαρχο σας και όλο το συμβούλιο που υποχώρησε  ουσιαστικά στα κελεύσματα  της εκκλησίας της περιοχής και φανατικών θρησκόληπτων πολιτών.  Γιατί αυτή είναι η αλήθεια και ας μην κρύβονται πίσω από το δάκτυλο τους.  Ο δήμαρχος της Σωτήρας    παρουσιάζεται ως επιτηδειος  ουδέτερος και ότι προκειμένου να αποφευχθούν επεισόδια πήραν την απόφαση να απαγορεύσουν την παράσταση.  Παρουσιάζονται μάλιστα να ομολογούν ‘’ευθαρσώς’’ ότι πιέστηκαν από εκκλησιαστικούς κύκλους.Και οι δημοσιογράφοι δέχονται αυτές τις φθηνές δικαιολογίες αντί να ψάξουν λίγο πίσω από τα πράγματα. Ο  δήμαρχος κ. Τάκκας είναι μέλος της θρονικής επιτροπής της Μητροπόλεως Κωνσταντίας και σύμβουλος για χρόνια του Μητροπολίτη Κωνσταντίας επί Οικονομικών θεμάτων, όπως αναφέρει το βιογραφικό του στην ιστοσελίδα του Δήμου . Πόση πίεση άραγε ήθελε για να πάρει αυτήν την απόφαση; Ποιον κοροιδεύουν;

 Η απόφαση είναι ντροπή για τη Σωτήρα και για κάθε δημότη της που θέλει να είναι ελεύθερος άνθρωπος. Είχαν ως τοπική αυτοδιοίκηση την ευθύνη να υπερασπιστούν ελευθερίες και ανθρώπινα δικαιώματα. Είχαν ως αρχές το καθήκον να αντισταθούν σε φασιστικές και μεσαιωνικές νοοτροπίες και  όχι να επικαλούνται απειλές και εκφοβισμούς.

Το λυπηρό αυτό συμβάν  δείχνει   πόση δύναμη έχει η εκκλησία  και πόσο επεμβαίνει ακόμα και  σε τοπικές αρχές,  αφού κατάφερε όλοι οι δημοτικοί σύμβουλοι όλων των συνδυασμών να υπακούσουν στις εντολές της. Δείχνει επίσης δυστυχώς την απουσία αξιών και ουσιαστικής παιδείας  των εκλελεγμένων συμβούλων  στα νεόπλουτα τουριστικά χωριά της Κύπρου. Κρίμα, πολύ κρίμα.

Θεοδώρα Παυλίδου,  φιλόλογος

Μνήμη Μαρίας Ράλλη

Καθώς οι άνθρωποι φεύγουν...

Τι μένει λοιπόν; Καθώς φεύγουν οι άνθρωποι δίπλα σου,  τι μένει;  Από τη φιλόλογο Σόνια  Κούμουρου μένει η αρχοντιά της, η αέρινη παρουσία της, η αξιοπρέπεια με την οποία αντιμετώπισε την ωδύνη της, η ποίησή της, και αυτή γεμάτη πόνο…
Από τη Μαρία Ράλλη, και αυτή φιλόλογο, συνάδελφο που έφυγε ξαφνικά την περασμένη βδομάδα, μένει η δύναμη και η μαχητικότητα που έκρυβε στο ασθενές της σώμα. Μένει η υπεράσπιση της αλήθειας και του δικαίου την κρίσιμη στιγμή όπου κρίνεται του καθενός το ήθος και η εντιμότητα.

Γνώρισα τη Μαρία Ράλλη στο Εσπερινό Γυμνάσιο, όταν ήταν βοηθός διευθύντρια και μετά   διευθύνουσα και συνεργάστηκα μαζί της στενά, κυρίως τον τελευταίο χρόνο, όταν εκτελούσα χρέη βοηθού για ένα τετράμηνο ως η αρχαιότερη φιλόλογος. Υπηρετώντας για χρόνια στο Εσπερινό, η Μαρία Ράλλη γνώριζε σε βάθος και τα προβλήματα και τις δυσκολίες που υπήρχαν σε αυτό το σχολείο ενηλίκων. Γι’ αυτό εργάστηκε με όλες της τις δυνάμεις για να αναβαθμίσει το σχολείο, ενθαρρύνοντας πρωτοβουλίες και καινοτόμες δράσεις που πρώτη φορά γίνονταν στο Εσπερινό.

Όμως το υπουργείο Παιδείας, και δυστυχώς και η ΟΕΛΜΕΚ τότε, προτίμησαν να ακούσουν τις απίστευτες συκοφαντίες και διαβολές που κάποιοι μετέφεραν σκόπιμα στο υπουργείο. Επρόκειτο για «ξένα σώματα» μέσα στα σχολεία, όπως τα ονόμαζε η Μαρία Ράλλη στην επιστολή της στον τότε υπουργό Παιδείας Γιώργο Δημοσθένους, τα οποία με την προστασία των κομμάτων ταλαιπωρούσαν ευσυνείδητους εκπαιδευτικούς που προσέφεραν έργο μέσα στα σχολεία.

Ναι, η Μαρία Ράλλη δεν φοβήθηκε, δεν σιώπησε.  Ύψωσε το μικρό ανάστημά της και υπεράσπισε το σχολείο και τους καθηγητές που διαβάλλονταν. Σε αυτούς που προσπαθούσαν να δώσουν την εικόνα ενός σχολείου υπό διάλυση και κατάγγελλαν τους καθηγητές που εργάζονταν ευσυνείδητα και με ζήλο, η Μαρία Ράλλη δεν μάσησε τα λόγια της. Τόλμησε και είπε με παρρησία την αλήθεια και υπεράσπισε το δίκαιο και το σωστό.  Και τιμωρήθηκε γι’ αυτό με μετακίνηση. Το υπουργείο Παιδείας χωρίς να λάβει υπόψη την ασθένεια της Μαρίας Ράλλη, την έστειλε σε πρωινό σχολείο, παρόλο που η ίδια ζητούσε λόγω της ασθένειάς της να πάει σε ΚΙΕ. Η Μαρία Ράλλη πήγε στο πρωινό σχολείο παρόλο που είχε μεταμοσχευμένο νεφρό και πάλεψε με τα προβλήματα υγείας της όσο πιο γενναία μπορούσε. Είχε κοντά της τη στήριξη της οικογένειάς της και πολλών φίλων.

Η εκκλησία στον Άγιο Δομέτιο ήταν κατάμεστη το προπερασμένο Σάββατο με φίλους και συναδέλφους που εργάστηκαν μαζί της και την εκτιμούσαν ως άνθρωπο και ως συνάδελφο.  Πολλοί ήταν εκείνοι που δεν έμαθαν για το θάνατό της έγκαιρα και εξέφραζαν τη λύπη τους που δεν μπόρεσαν να πάνε να την αποχαιρετήσουν για να εκφράσουν την εκτίμηση στο πρόσωπό της και να συλλυπηθούν την οικογένειά της.

Τι μένει λοιπόν σε αυτό το σύντομο πέρασμά μας από τη ζωή; Μένει ίσως το χνάρι που θα αφήσει ο καθένας. Από τη Μαρία Ράλλη μένει για μένα αυτή η αγωνιστικότητα για την αλήθεια και το δίκαιο, απέναντι σε αυτά τα «καρκινώματα» μέσα στα σχολεία, απέναντι στην κακία και τη δολιότητα, απέναντι στη μικροψυχία και την αδικία του υπουργείου Παιδείας.

Θεοδώρα Παυλίδου, φιλόλογος

Η απόφαση για το Ρίκκο

Μετά από αυτή τη βόμβα μεγατόνων της καταδικαστικής απόφασης για τον πρώην βοηθό γενικό εισαγγελέα και τους άλλους εμπλεκόμενους, αναμέναμε ότι κάποιες εφημερίδες, που πριν την απόφαση έπαιρναν μια εχθρική στάση εναντίον του γενικού εισαγγελέα και στήριζαν τον Ρίκκο ή προκαλούσαν σύγχυση στον κόσμο κρατώντας ίσες αποστάσεις από τους δύο ή ακόμα παρουσίαζαν το θέμα ως απλή διαμάχη μεταξύ δύο αξιωματούχων, θα αναγνώριζαν το λάθος τους και τέλος πάντων θα επανόρθωναν ή δεν θα επαναλάμβαναν τον εαυτό τους. 

Δυστυχώς είδαμε  να συνεχίζεται η ίδια στάση, σε σημείο που να τίθενται σοβαρά ερωτήματα για τυχόν σκοπιμότητες που εξυπηρετούνται. Συγκεκριμένα, υπήρξε προσπάθεια υποβάθμισης της απόφασης και παρουσίασης του πρώην βοηθού γενικού εισαγγελέα ως θύματος της υπέρμετρης φιλοδοξίας του. Ο «Πολίτης» της περασμένης Κυριακής συγκεκριμένα ανέφερε ότι τέτοιες υποθέσεις συμψηφισμού δανείων δικάζονται αρκετές φορές το χρόνο και ότι τα συγκεκριμένα αδικήματα  δεν είναι τετελεσμένα αδικήματα, αλλά «απόπειρες τέλεσης»… Ακόμα, συνέκρινε την υπόθεση με άλλα οικονομικά σκάνδαλα και με ειρωνεία ανέφερε ότι ελπίζει και εύχεται «τώρα που ο γενικός εισαγγελέας κ. Κώστας Κληρίδης θα είναι απερίσπαστος από το βραχνά του Ρίκκου, να επικεντρώσει τις προσπάθειές του στη σύλληψη και καταδίκη όλων αυτών που έχουν οδηγήσει μια ολόκληρη χώρα σε χρεοκοπία». Το σχόλιο τελειώνει με την προειδοποίηση –εκβιασμό ουσιαστικά– ότι ο Ρίκκος θα πάρει και άλλους στον λαιμό του, «πολιτικούς, δικαστές και λοιπούς νομικούς…».

Στην «Καθημερινή» της Κυριακής ο Ρίκκος ήταν «θύμα της υπέρμετρης φιλοδοξίας του» και «έκανε τις λανθασμένες κινήσεις που τον αυτοπαγίδευσαν, οδηγώντας τον στην πτώση»… Δηλαδή αντί να γίνει αναφορά στην προσπάθειά του να εκμεταλλευτεί τη θέση του για προσωπικό του όφελος –για την οποία το δικαστήριο τον βρήκε ένοχο πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας­– και να καταδείξουν με πόσες διαδρομές ψεμάτων και θρασύτητας και αυτοεξευτελισμού οδηγήθηκε εδώ που έφτασε, παρουσιάζεται ως θύμα των φιλοδοξιών του για τη θέση του γενικού εισαγγελέα. (Ο τίτλος του άρθρου ‘’Από κυνηγός της διαφθοράς σε θήραμα ο Ρίκκος, υποβάλλει ότι γίνεται ο ίδιος στόχος). Επίσης, αντί να καταδειχθεί η ευθύνη του εκάστοτε Προέδρου της Δημοκρατίας να σέβεται τους θεσμούς και να αντιμετωπίζει τις δημόσιες θέσεις όχι ως λάφυρα εξουσίας που διαγουμίζονται σε όσους συνέβαλαν στην προεκλογική του εκστρατεία, αλλά ως αξιώματα που αποδεικνύουν τη βούληση του πρώτου πολίτη να λειτουργήσει σωστά μια δημοκρατία, ο Πρόεδρος έμεινε στο απυρόβλητο.

Κάνει εντύπωση επίσης η σιωπή του δικηγορικού κόσμου στο θέμα αυτό. Υπήρχε αυτή η σιωπή και πριν βγει η καταδικαστική απόφαση. Θυμίζω μια ανακοίνωση του Συνδέσμου Δημοκρατικών Δικηγόρων με πρόεδρο τον κ. Ε. Ευσταθίου, που έφτασε να υποστηρίζει ανάμεσα σε άλλα ότι ήταν σωστή η παρέμβαση του Προέδρου της Δημοκρατίας… Η παρέμβαση τότε του Προέδρου ήταν να ζητήσει να εξεταστούν και οι καταγγελίες του Ρίκκου για τον γενικό εισαγγελέα, λες και επρόκειτο για μια διαμάχη μεταξύ των δύο και όχι για ένα σκάνδαλο διαφθοράς, με καταδικαστικό πόρισμα για τον ένα.

Φυσικά, άλλες εφημερίδες πράττουν ανάλογα σε άλλα θέματα που αφορούν άλλα πρόσωπα. Όμως σε τέτοια σοβαρά ζητήματα είναι που κρίνεται η αξιοπιστία και του εντύπου και του δημοσιογράφου. Κάθε δημοσιογράφος, σε όποια εφημερίδα και αν εργάζεται, γράφει την προσωπική του ιστορία από τη στάση που παίρνει σε αυτά τα κρίσιμα για την κοινωνία ζητήματα. Αν επίσης πρέπει να δεχθούμε ότι τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις και ότι αυτές οι επιχειρήσεις έχουν πολιτικές, οικονομικές ή άλλες εξαρτήσεις, πρέπει κάποιοι να τολμήσουν και να ζητήσουν να δημοσιοποιηθούν αυτές οι εξαρτήσεις, για να μπορούμε να κατανοούμε ποιος γράφει τι και γιατί κάθε φορά.

Θ. Παυλίδου